Nasiona Babka lancetowata, języczki polne (Plantago lanceolata)

Nasiona Babka lancetowata, języczki polne (Plantago lanceolata)

Cena za pakiet 560 (1g) nasion.

Babka lancetowata, babka wąskolistna, języczki polne (Plantago lanceolata L.) – gatunek byliny należący do rodziny babkowatych (Plantaginaceae Juss.). Występuje w stanie dzikim w niemal całej Europie, w Afryce północnej oraz w Azji zachodniej aż do Himalajów i jej części środkowej. Jako gatunek zawleczony obecny jest w Ameryce Północnej, Środkowej i Południowej, na Hawajach, w Australii i na Madagaskarze^[3]. Gatunek bardzo zmienny, przystosowuje się do różnych warunków, został rozwleczony na wszystkie kontynenty. W Polsce pospolity.

Morfologia

Pęd

Pod powierzchnią krótkie kłącze. W czasie kwitnienia wyrastają pędy kwiatonośne osiągające wysokość do 40 cm.

Liście

Długie, równowąskie, lancetowate, u nasady zwężone w rynienkowaty owłosiony ogonek, skupione są w przyziemne rozety, mają 3–7 równoległych nerwów. Blaszka liściowa przeważnie całobrzega, rzadko z nielicznymi ząbkami.

Kwiaty

Z rozetek liściowych wyrasta jedna lub kilka bezlistnych szypułek kwiatostanowych o 5 głębokich bruzdach. Szypułka jest prosto wzniesiona lub podnosząca się. Kwiatki są drobne, niepozorne, białe do brunatnoróżowych, zebrane w gęsty, kulisty lub walcowaty, brunatny kłos. Kwiatki osadzone w suchobłoniastych przysadkach. Korona zrosłopłatkowa, ma krótką rurkę i cztery płatki.

Owoce

Gładkie, błyszczące, czerwonobrunatne nasiona w kształcie czółenek osadzone są po 1–2 w jajowatej torebce.

Korzenie

Liczne, wiązkowe.

Biologia

Cechy fitochemiczne

Liście zawierają aukubinę, substancje śluzowe, pektyny, garbniki (ok. 6,5%), kwasy: fumarowy, benzoesowy, cynamonowy, waniliowy^[5], sole mineralne (w tym sole cynku i krzemionkę)^[6], flawonoidy (bajkaleina, skutelareina)^[7].

Rozwój

Pędy kwiatostanowe wyrastają począwszy od drugiego roku wegetacji. Roślina kwitnie od maja do września, jest wiatropylna. Jedna roślina wydaje około 1000 nasion^[6].

Ekologia

Rośnie na łąkach, trawnikach, pastwiskach, przydrożach, zboczach i polanach. Lubi lekkie i przewiewne gleby, czarnoziemne lub gliniasto-piaszczyste. Często spotykana jako roślina ruderalna lub chwast w koniczynie, lucernie. W polskich Tatrach spotykana do wysokości 1367 m n.p.m. W Polsce występuje coraz rzadziej w stanie naturalnym, ze względu na stosowanie herbicydów.

Hemikryptofit. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Molinio-Arrhenatheretea^[8].

Nasiona babki stanowią przysmak kanarków. Rozsiewane są przez zwierzęta (zoochoria) i ludzi (antropochoria).

Jest rośliną żywicielską larw motyli przeplatki aurelii, britomartis, atalii, didymy i cinksii^[9].

Systematyka i zmienność

Gatunek należy do podrodzaju Psyllium i sekcji Lanceifolia^[3]. W Polsce występuje w 2 podgatunkach^[10]

• P. laneceolata L. subsp. lanceolata – liście nagie lub słabo owłosione, walcowaty kłos wyrastający na wyraźnie 5-kanciastej szypule o wysokości do 1 m.
• P. laneceolata L. subsp. sphaerostachya (Wimmer et Grab.) Hayek – liście silnie, wełnisto owłosione (przynajmniej u nasady), kłos kulisto-jajowaty. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Vicio-lathyroidis-Potentillion^[8].

Reveal wymienia jedną odmianę P. lanceolata L. var. sphaerostachya Mert. & Koch, którą uznaje za synonim gatunku^[11].

Babka lancetowata tworzy mieszańce z babką średnią^[10].

Nazewnictwo

Inne nazwy zwyczajowe: babka wąskolistna, babka koniczynowa, babka koniczynowata, języczki polne, żywiec.

Synonimy:^[11] Plantago altissima auct. non L., Plantago lanceolata L. sphaerostachya Mert. & Koch,

Nazwa gatunkowa lanceolata wywodzi się od kształtu blaszki liściowej.

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Liść

• Historia: Babka lancetowata jest rośliną znaną od bardzo dawna w lecznictwie. Uważano, że musi ona być silnym środkiem na zranienia skoro nie ginie "nawet na uczęszczanych drogach mimo deptania przez końskie kopyta i rozjeżdżania żelaznymi obręczami wozów". Przewija się w lecznictwie przez wieki. W starożytności zalecano sok z babki na ukąszenia skorpionów i węży, w średniowieczu na złamania i opuchlizny, a także jako antidotum na miłosne czary. Medycyna ludowa roślinę zalecała w leczeniu chrypki, suchego, przewlekłego kaszlu, nieżytów przewodu pokarmowego oraz dróg moczowych, łagodzeniu swędzenia wywołanego ukąszeniem komara.
• Surowiec zielarski: Liść babki lancetowatej (Folium Plantaginis lanceolatae). Surowiec stanowi łodyga odziomkowa i cały lub rozdrobniony, wysuszony liść o barwie żółtawozielonej do brunatnawozielonej, długości do 30 cm i szerokości do 4 cm, z wyraźnym białawozielonym prawie równoległym unerwieniem na powierzchni dolnej. Łodyga odziomkowa jest brunatnawozielona, dłuższa niż liście, o średnicy 3-4mm i głębokim podłużnym bruzdowaniu, z 5-7 widocznymi żeberkami. Powierzchnia jest zwykle pokryta drobnymi włoskami^[14]. Surowiec zawiera składniki irydoidowe, głównie aukubozyd (0,3-2,5%) i katalpol (0,3-1,1%), śluz, około 6,5% garbników, fenolokwasy, kwas chlorogenowy, kumarynę, eskuletynę, flawonoidy, luteolinę, skutelareninę, ponad 1% kwasu krzemowego. Dużą część składników mineralnych stanowią sole cynku i potasu. W świeżym liściu występują enzymy proteolityczne. Według niektórych autorów surowiec zawiera hemolitycznie czynną saponinę. Susz przeznaczony do stosowania w lecznictwie musi zawierać nie mniej niż 1,5% sumy pochodnych kwasu kawowego w przeliczeniu na akteozyd^[14].
• Działanie: Liść babki lancetowatej stosowany jest głównie jako środek wykrztuśny i rozkurczający mięśnie gładkie górnych dróg oddechowych w mieszankach ziołowych i syropach, ponadto w stanach zapalnych jamy ustnej, krtani – znaczenie lecznicze mają tu śluzy i garbniki które zmniejszają przekrwienie błon śluzowych oraz nadmierną przepuszczalność naczyń włosowatych. Właściwości bakteriostatyczne wykazuje świeży surowiec, też w postaci soku (Succus Plantaginis lanceolatae). Substancją czynną jest w tym przypadku aukubozyd, który pod wpływem zawartej w surowcu β–glukozydazy uwalnia aglikon aukubigeninę o właściwościach bakteriostatycznych. W naparach wodnych przemiana ta nie zachodzi na skutek inaktywacji enzymu, dlatego nie wykazują one działania przeciwbakteryjnego. Odwary działają też nieco ściągająco i słabo moczopędnie. Badania wykazały, że wyciągi wodne z liści babki lancetowatej, stosowane doustnie, pobudzają wytwarzanie interferonu i przeciwciał antywirusowych, a więc substancji chroniących organizm ludzki przed inwazją wirusów. Sok ze świeżych liści babki lancetowatej albo odwar z liści wysuszonych przyspiesza gojenie ran i regenerację naskórka.
• Dawkowanie: Odwar z surowca przygotowuje się zalewając 1 łyżkę liści 350ml ciepłej wody i ogrzewając do wrzenia. Gotować pod przykryciem 5min, odstawić na 10-15 minut i przecedzić. Pić 2-3 razy dziennie po ½ szklanki w nieżycie jelit i biegunce. Ten sam odwar można stosować zewnętrznie do płukań, okładów i przemywań. Do oczu rozcieńczyć przegotowaną wodą w proporcji 1:1. Sok wyciśnięty ze świeżych, zmiażdżonych liści podaje się kilka razy dziennie po łyżeczce jako środek wykrztuśny i przeciwzapalny.
• Zbiór i suszenie: Do celów leczniczych zbiera się liście w pełni wykształcone w okresie kwitnienia od maja do września, zdrowe, nie porażone chorobami grzybicznymi, najlepiej bez ogonka, gdyż ten trudno wysycha. Suszyć je należy cienkimi warstwami w suszarni o dużym przewiewie, ogrzewanej w temperaturze do 40 °C, gdyż w warunkach naturalnych łatwo ciemnieją i tracą wartość (wytwarzają się polimeryzaty aukubiny). Surowiec może pochodzić także z upraw. Babkę wysiewa się z nasion wiosną, wprost do gruntu. Nasiona można łatwo zebrać w stanie naturalnym, gdyż rośliny zawiązują ich dużo (1 roślina daje ok. 1000 nasion). Rośliny wschodzą po 10—14 dniach. Już pierwszego roku liście można zbierać, gdy osiągną długość około 30 cm i szerokość do 4 cm. Są barwy żywozielonej. Babki lancetowatej nie powinno się zbierać w górach i okolicach nadmorskich, gdzie występują dwa inne gatunki, mniej wartościowe — babka górska (P. montana) i babka nadmorska (P. maritima), bardzo podobne do babki wąskolistnej i trudne do odróżnienia przez niewprawnych zbieraczy.

Roślina pastewna

Posiada dużą wartość pokarmową jako pasza zielona. U bydła wywołuje biegunkę.

Roślina ozdobna

Czasami uprawiana w celach ozdobnych, najczęściej w tym celu uprawia się kultywar 'Marginata' o ozdobnych liściach^[15].

Uprawa

Plantację utrzymuje się 4–5 lat.

• Rozmnażanie: roślinę uprawia się tylko z nasion. Siew wykonuje się wiosną, od marca do kwietnia. Rozstaw 30 × 40 cm, na głębokość 0,5–1 cm. Średnio wysiewa się 2 kg nasion na 1 ha gruntu.
• Pielęgnacja: odchwaszczanie, spulchnianie ziemi między rzędami, nawożenie.
• Zbiór i suszenie: liście często bywają zakurzone, dlatego należy je zbierać najlepiej po deszczu i dokładnie przepłukać przegotowaną lub mineralną wodą. Zbioru dokonuje się w okresie kwitnienia od maja do września. Na uprawie jednorocznej zbiór przeprowadza się jeden raz, latem, od drugiego roku – dwukrotnie. Surowiec suszy się w temperaturze 35–40 °C w piekarniku lub rozkładając cienką warstwą w ciepłym miejscu np. na strychu (trzeba wówczas pamiętać, aby je często odwracać, gdyż łatwo czernieją).